چگونه پروپوزال بنويسم

اولين قدم براي نوشتن يك پروپوزال انتخاب موضوع است و موضوع بايد داراي معيارهايي باشد كه خلاصه آنها به شرح زير است.

معيارهاي انتخاب يك موضوع تحقيقاتي چيست؟

-1 موضوع بايد مناسبت داشته باشد:  يعني موضوع جزء موضوعات اولويت دار باشد.

 -2اجتناب از دوباره‌كاري در موضوع طرح: براي اينكه بدانيم موضوع مورد تحقيق ما تكراري است يا نه و آيا ارزش تحقيق دارد يا نه، بايد متون مرتبط بررسي شود. با توجه به امكانات موجود و در دسترس، اين امر كار دشواري نيست. محقق مي‌تواند با مراجعه به مقالات داخلي و خارجي، خلاصه كنگره‌ها تماس با ساير محققيني كه درخصوص موضوع پژوهش يا موضوعات مشابه كار كرده‌اند، نظري اجمالي به كارهاي ساير محققين داشته باشد. البته ذكر اين نكته لازم است كه زماني يك موضوع تكراري است كه تمامي ابعاد تحقيق و موضوع مانند هم باشند. ولي اگر از نظر زماني يا مكاني با هم متفاوت باشند، موضوع ديگر تكراري نيست. 

 -3موضوع قابليت اجراء را داشته باشد: يعني آيا تمامي امكانات و شرايط لازم براي انجام تحقيق درخصوص موضوع مذبور در آن مكان فراهم است يا نه؟ و يك موضوع حتي اگر تمامي ويژگي‌هاي لازم  را داشته باشد، اما قابل انجام نباشد، موضوع خوبي نخواهد بود.

 -4كاربردي و مناسب با زمان و مقرون به صرفه باشد: عملاً مطالعاتي در اولويت پژوهشي قرار دارند كه با حداقل هزينه جنبه كاربردي داشته و نتيجه آن براي برنامه‌ريزان و مديران جامعه در زمان حال يا آيندة نزديك مفيد واقع شود.

 -5نداشتن موانع اخلاقي: در مطالعاتي كه در آن جامعة مورد مطالعه انسان بوده و مداخله‌اي بر سوژه‌هاي انساني صورت مي‌گيرد، رضايت‌مندي و حفظ حرمت انساني و محرمانه نگاه داشتن اطلاعات بسيار ضروري است.

  -6مقبوليت سياسي و فرهنگي: موضوع مورد مطالعه بايد مورد پذيرش فرهنگ و عرف جامعه باشد.

  نكات مهم در نوشتن عنوان موضوع

عنوان موضوع از همة قسمتهاي كار بيشتر خواننده دارد. پس در انتخاب عنوان بايد دقت كرد و به نكات زير توجه نمود. 

-1 عنوان نبايد خيلي كوتاه و يا خيلي طويل باشد.

-2 دربرگيرندة تمام محتويات كار تحقيقاتي باشد. 

 -3از به كار بردن مخففها، اصطلاحات و كلمات غير مصطلح و كلمات انگليسي كه معادل فارسي دارند، اجتناب شود.

 -4به صورت خبري نوشته شود و از عناوين اختصاري استفاده نشود.

-5 سال و مكان انجام تحقيق حتماً ذكر شود.

بيان مسئله يا مشكل (ضروري اجراي پژوهش)

بيان مسئله بايد مختصر و دقيق (حداكثر 1 صفحه) و با ذكر منابع نوشته شود و در نگارش آن به نكات زير توجه كرد.

-1 مسئله و مشكل چيست؟ با جملاتي كوتاه و شيوا ماهيت، شدت، وسعت و عوامل موثر بر مسئله را ذكر كنيد.
-2 به پيامدهاي مسئله و خطرات ناشي از آن اشاره كنيد؟

-3 چرا انجام پژوهش مورد نظر لازم است و با توضيح و ارائه راه حل، اهميت موضوع طرح و ضرورت آن را توجيه نماييد.

نكته:  بلافاصله پس از بيان مسئله بايد تمامي مخففها و اصطلاحات و منابع مورد استفاده در پاورقي توضيح داده و نوشته شوند.

بررسي متون (منابع)و ادبيات تحقيق

در بررسي متون با مراجعه به كتب، مجلات داخلي و خارجي، تماس با ساير محققين و استفاده از بانكهاي الكترونيك داخلي و خارجي مي‌توان مروري بر مطالعات ساير محققين در زمينه كار خود يا مشابه آن داشت و با مطالعه آنها از تجربيات و نتايج به دست آمده استفاده كرد و از متدولوژي طرح، روشهاي نمونه‌گيري و تحليلهاي آماري آنها براي تحقق انجام يك تحقيق مفيد و درست بهره برد.

نكته: در پايان اين قسمت نيز ذكر منابع ضروري است (حداقل 3 منبع).

اهداف، سئوالات، فرضيات (با توجه به موضوع پژوهش)

اهداف يك پروژه تحقيقاتي خلاصه آنچه كه بايد با انجام مطالعه به آن برسيم را بيان مي كند.
1ـ هدف كلي

آنچه را كه مطالعه به طور كلي به آن دست خواهد يافت، هدف كلي مي‌گويند. هدف كلي در واقع همان عنوان مطالعه است با اين تفاوت كه با لغتهاي قابل اندازه‌گيري مثل «تعيين يا شناخت» كه معني و كاربرد دقيق و واضحتري دارند، شروع مي شود.

مثال: عنوان موضوع: بررسي ميزان شيوع كيست هيداتيك در جمعيت روستايي استان كردستان در سال 1385.

هدف كلي: مانند تعيين ميزان نرخ تكفل در جمعيت استان كردستان در سال 1385.

2ـ اهداف اختصاصي (ويژه يا جزيي):  اين اهداف بايد واقع‌بينانه مطرح شود و به آنچه كه مطالعه براي حل آن طرح‌ريزي شده متمركز باشند.

اهداف جزئي در واقع جزئي از هدف كلي هستند و اگر به خوبي تنظيم شوند، محقق را به طراحي روش تحقيق و نحوه گردآوري، تجزيه و تحليل و تفسير داده‌ها هدايت خواهند نمود.

هدف جزئي: نبايد از قالب هدف كلي خارج شد و بايد به جنبه‌هاي اساسي مطالعه محدود باشد.

در اهداف جزئي هم بايد از افعالي نظير تعيين كردن، مقايسه‌كردن، اثبات‌كردن، محاسبه‌كردن و برقراركردن استفاده كرد و از به كارگيري افعال مبهم نظير فهميدن، مطالعه كردن و اذعان كردن دوري نمود.  
مثال: در مورد مطالعه نرخ تكفل كه در هدف كلي مطرح شد، تعدادي از اهداف جزئي (اختصاصي) را مي‌توان چنين بيان كرد.

1ـ تعيين ميزان تكفل در جمعيت استان كردستان بر حسب جمعيت روستايي و شهري.

2ـ تعيين ميزان تكفل در جمعيت استان كردستان بر حسب ميزان تحصيلات.

 نكته: در اهداف جزئي (اختصاصي) معمولاً 2 نوع هدف با توجه به نوع مطالعه مطرح مي شوند.

1- اهداف توصيفي:  اين اهداف معمولاً نرخ تكفل در شهر و روستا و ميانگين نرخ در استان را مي‌سنجد و نتيجه آن معمولاً به صورت اعداد بيان مي شود.

2ـ اهداف تحليلي:  اين اهداف معمولاً تعيين ارتباط يا مقايسه دو موضوع را مي‌سنجد و نتيجه آن به صورت تحليلي بيان مي شود.

 مثال: تعيين ميانگين نرخ تكفل در جمعيت روستايي استان كردستان در سال 1385 (هدف توصيفي) ـ تعيين ارتباط بين نرخ تكفل و ميزان تحصيلات در جمعيت روستايي استان كردستان در سال 1385 (هدف تحليلي)

3ـ اهداف كاربردي:  معمولاً در بعضي از مطالعات هدف ديگري تحت عنوان هدف كاربردي نيز وجود دارد كه در آن نحوه به كارگيري نتايج حاصل از بررسي تحقيقات را مشخص مي كند و ساختار مشخصي ندارد.
نكته:  ذكر اين نكته لازم است كه اهداف بايد تمامي قسمتهاي مسئله را آنچنان كه تحت عنوان بيان مسئله آورده شده است، در برگيرد. اگر مسئله تحقيق با دقت كافي بيان شده باشد، تنظيم اهداف آسان‌تر خواهد بود.- چگونه پروپوزال بنويسم 

ذكر سئوالات تحقيق و فرضيات

در يك مطالعه توصيفي اهداف توصيفي به سئوالات توصيفي تبديل مي شوند كه معمولاً جواب آنها عدد است.

مثال:  ميزان نرخ تكفل در جمعيت روستايي استان كردستان در سال 1385 بر حسب جنس چقدر است؟ در يك مطالعه تحليلي اهداف تحليلي به فرضيات تبديل مي‌شوند و يك فرضيه توضيح يا پيش‌گويي اين مسئله است كه چرا يك يا چند عامل، عوامل ديگر را تحت تأثير قرار مي دهند.

مثال: نرخ تكفل در جمعيت روستايي استان كردستان در افراد بي‌سواد بيشتر از افراد تحصيل كرده است.

بيان متغيرهاي تحقيق و تعريف عملياتي آنها

متغيرهاي يك تحقيق بسيار مهم است و در واقع هسته اصلي يك تحقيق به شمار مي رود. متغيرها در واقع داده‌هايي هستند كه محقق در صدد جمع‌آوري و تحليل است. به طور كلي، متغيرها به دو دسته اصلي كمي و كيفي تقسيم مي شوند. مبناي اين تقسيم‌بندي اين است كه متغيرهاي كمي مقادير مختلف به خود مي‌گيرند و متغيرهاي كيفي حالات مختلف به خود مي‌گيرند.

مثال: سن يك متغير كمي است و جنس يك متغير كيفي است.

متغيرهاي كمي خود به دو دسته تقسيم مي شوند:

1ـ كمي گسسته:  بين دو عدد اعشار نمي‌گيرد؛ مانند تعداد فرزندان.

2ـ كمي پيوسته:  بين دو عدد بي‌نهايت عدد و اعشار مي‌تواند قرار گيرد؛ مانند قد بين 175 و 180 سانتي‌متر.

 متغيرهاي كيفي نيز به 2 دسته تقسيم مي شوند:

1ـ كيفي اسمي:  برتري ترتيبي بين حالات مختلف متغير وجود ندارد؛ مانند جنس يا شغل.

2ـ كيفي رتبه‌اي:  برتري ترتيبي بين حالات مختلف متغير وجود دارد؛ مانند درجه بدخيمي‌ها يا ميزان تحصيلات. 

مقياسهاي اندازه‌گيري متغيرها

گاهي در هنگام ثبت متغيرها يا در موقع تحليل آماري، كمي بودن متغير براي پژوهشگر مطلوب نيست و او مايل است كه متغير مربوط را به مقياسي درآورد كه تعداد كمتري مقدار يا حالت بپذيرد؛ مانندً تبديل متغير سن به گروههاي سني يك مثال معمول است.

به طور كلي، براي متغيرها چهارنوع مقياس مختلف تعريف شده است كه عبارتند از:

1ـ مقياس نسبتي: داراي صفر واقعي هستند و فاصله‌ها مساويند؛ مانند قد، وزن.

2ـ مقياس فاصله‌اي: داراي صفر قراردادي هستند و فاصله‌ها كاملاً قراردادي مي شوند؛ مانند درجه حرارت. 
3ـ مقياس ترتيبي: در اين مقياس ترتيب مقادير قابل مشاهده است؛ مانند وزن از كم به زياد
4ـ مقياس اسمي: در اين مقياس نسبت مقادير به هم، فواصل مقادير و ترتيب آنها، هيچكدام مشخص نيست و هيچكدام به هم برتري ندارند و فقط كد يا شماره‌اي به آنها تعلق يافته است؛ مانند كد 5.

نكته: در ثبت متغيرهاي كيفي فقط دو مقياس رتبه‌اي و اسمي مورد استفاده قرار مي گيرند. 
در مطالعات تحليلي يك جنبه ديگر متغيرها نيز بايد در نظر گرفته شود و آن مستقل يا وابسته بودن آنهاست. 
متغير مستقل يا علت:  تغييرات آن تابع تغييرات متغير ديگر نيست.

متغير وابسته يا معلول: تغييرات آن تابع تغييرات متغير ديگري است.

مثال: «بررسي تاثير سطح تحصيلات بر روي بهره وري نيروي كار». در اين سطح تحصيلات متغير مستقل و بهره وري متغير وابسته است. 

متغيرهاي مخدوش‌كننده (مزاحم):  متغيرهايي هستند كه با علت و معلول هر دو در ارتباط هستند و بر روي هريك از آنها تأثير مي گذارند. مثلاً فرض كنيم كه محققي مي‌خواهد نقش سيگار را بر روي بيماريهاي قلبي و عروقي مطالعه كند. يكي از متغيرهاي مخدوش‌كننده در اين ميان استرس است كه هم مي‌تواند باعث بيماري قلبي شود و هم بر روي مصرف بيشتر سيگار اثر بگذارد.

در مطالعات تحليلي شناخت تمامي متغيرهاي مخدوش‌كننده از اهميت بسيار زيادي برخوردار است؛ زيرا اگر اثر اين متغيرها بر نتيجه مطالعه در مرحله نمونه‌گيري يا تحليل آماري خنثي نشود، نتايج حاصل قابل اطمينان نخواهد بود.

متغيرهاي زمينه‌اي:  متغيرهاي مربوطه به خصوصيات فردي جمعيت نمونه را متغير زمينه‌اي مي‌گويند. اين متغيرها معمولاً در تمامي مطالعات ثبت مي‌شوند؛ مانند سن، جنس، شغل، تحصيلات و وضعيت تأهل.

 در برخي از مطالعات اين متغيرها نقش متغير مستقل را بازي مي‌كنند.

متدولوژي تحقيق

در اين بخش نوع مطالعه (توصيفي يا تحليلي) و جامعه موردنظر را كه تحقيق بر روي آن صورت مي‌گيرد، بايد توضيح داده شود. در اين مرحله بهتر است با كمك مشاور آماري يا مشاور روش تحقيق آگاه به تجزيه و تحليل داده‌ها، حجم نمونه و روش تحليلهاي آماري را مشخص كرد.

مدت زمان لازم براي اجراي طرح

در اين قسمت زمان لازم براي اجراي طرح بايد ذكر شود و نوع و تاريخ فعاليتهاي انجام شده را در خصوص انجام طرح در جدولي زماني به نام جدول گانت كه در فرمهاي پروپوزال وجود دارد مشخص شود. 

فهرست منابع:

در اين بخش مشخصات منابع مورد استفاده در متن پروپوزال ارائه مي گردد و فهرست منابع فارسي و انگليسي همراه با هم نوشته مي شود.

با توجه به آنكه پروپزال يكي از دغدغه هاي دوره تحصيل دانشجويان كارشناسي ارشد و دكترا مي باشد لذا جهت اطلاعات بيشتر دانشجويان عزيز نحوه نگارش آن را به استحضار مي رساند:

نحوه نگارش پروپوزال

پروپوزال يا طرح تحقيق ، پيش نويس پ‍ژوهشي است كه شما مي بايست براي اخذ مدرك تحصيلي خود انجام دهيد. در پروپوزال ، شما به معرفي موضوعي كه براي پايان نامه خود انتخاب كرده ايد ، توضيح اهميت آن موضوع ، ذكر پ‍‍ژوهش هايي كه در گذشته در اين باره صورت گرفته ، و نتايجي كه فكر مي كنيد از تحقيق خواهيد گرفت مي پردازيد. هم چنين روش يا روش هايي كه در پژوهش از آن ها بهره خواهيد گرفت را ذكر مي كنيد.

شكل پروپوزال بنا بر هدفي كه از آن داريد و يا به مقتضاي رشته تحصيلي شما مي تواند قدري متغير باشد. اما شكل بندي بنيادين آن ، همواره بايد شامل عنوان بندي ها و بخش هاي زير باشد :

1- موضوع تحقيق ( Project Title )

ذيل اين عنوان مي بايست عنوان دقيق تحقيق خود را ذكر كنيد. براي مثال :

Project Title: Women Role in Southeast Thailand 

2- توضيح موضوع و اهميت آن ( Importance and Statement of Topic )

در اين بخش مي بايست جوانب موضوع ، چگونگي ارتباط آن با رشته تحصيلي مورد نظر ، و اهميت موضوع به لحاظ علمي و كاربردي را توضيح دهيد.

3- ادبيات تحقيق و پژوهش هاي مرتبط ( Review of Literature and Relevant Topics)

زير اين عنوان ، بايد توضيح مختصري درباره پژوهش هايي كه پيش از شما روي اين موضوع و موضوعات نزديك به آن انجام شده بدهيد. در اين بخش در واقع بايد به ذكر پژوهش هايي بپردازيد كه شما قصد داريد يافته هاي آن ها را تكميل كنيد ، اشتباهات آن ها را رفع نماييد و يا نتايج آن ها را رد كنيد.

4- اهداف و فرضيه ها ( Aims and Hypothesizes )

در اين بخش بايد به ذكر نتايجي بپردازيد كه فكر مي كنيد از تحقيق خواهيد گرفت. توضيح دهيد كه از انجام تحقيق چه هدفي داريد؟ به كدام سمت حركت مي كنيد؟ و فكر مي كنيد به كجا خواهيد رسيد؟

5- روش ها و ابزار هاي تحقيق ( Methodology )

در اين قسمت توضيح دهيد كه در انجام پروژه از چه روش هاي علمي سود خواهيد برد و چه ابزارهايي را براي رسيدن به اهداف تحقيق به خدمت خواهيد گرفت.

6- منابع( References )

فهرستي از منابعي كه فكر مي كنيد از آن ها استفاده خواهيد كرد و به كار شما مرتبط هستند را الفبايي و منظم كنيد و در اين بخش بياوريد.

*نكات مهم

1- پروپوزال را با موضوع شروع نكنيد، بلكه عنواني مانند مثال زير را در روي جلد بياوريد و بعد متن پروپوزال را بنويسيد :

A PhD / Master Dissertation Proposal Presented to 

The Department of Gerontology 

Faculty of Gerontology 

University Putra Malaysia 

By : Maryam Mobini 

2- اين نكات را در مورد انتخاب و نگارش تيتر پروژه رعايت كنيد :

الف ) سعي كنيد موضوع روشن و ساده باشد. از خوشگل كردن عنوان تحقيق خودداري كنيد !

ب ) عنوان پروژه را به صورت خلاصه اي فشرده از آن چه در ذهن داريد در نظر بگيريد. سعي كنيد با همان يك جمله عنوان پروژه بتوانيد چارچوب كلي تحقيق و هدف هايتان را به خواننده منتقل كنيد. عنوان كار شما بايد كاملاً مشخص كند كه شما مي خواهيد چه چيز را و در چه شرايطي مطالعه كنيد.

پ ) در جمله بندي عنوان پروژه دقت كنيد تا چيدمان آن طوري باشد كه آن چه اصل موضوع تحقيق شماست از فرع آن قابل تشخيص باشد. به اين دو مثال دقت كنيد:

1- Red-haired Musicians and Their Preferences for Music Style 

2- Music Style Preferences of Red-haired Musicians 

در اين جا هر دو جمله ظاهراً يك مفهوم را منتقل مي كنند:"سليقه موزيسين هاي مو قرمز در انتخاب سبك موسيقي" . اما عملاً تفاوتي بين اين دو وجود دارد و آن هم اين است كه در جمله اول ، تعبير خواننده اين است كه توجه بيشتر ما به موزيسين هاي مو قرمز است و ما اول موزيسين هاي مو قرمز را بررسي مي كنيم و بعد به سليقه موسيقيايي آن ها مي پردازيم. اما در جمله دوم بر عكس ، اولويت به سبك هاي موسيقي و سليقه موسيقيايي داده شده و موزيسين هاي مو قرمز در درجه دوم قرار دارند.

ت ) سعي كنيد كلمات اضافي را از عنوان پروژه حذف كنيد . دو مثال زير در واقع يكي هستند ، اما شماره 2 مقبوليت بيشتري دارد :

1- The Systematic Development which has occurred during last 50 years and has Changed the face of Southeast Asia 

2- Changes and Development in Southeast Asia 

3- در مورد (1)هدف هايي كه از تحقيق داريد و (2) ابژه اي كه براي مطالعه انتخاب كرده ايد (Objectives) حتماً دقت كنيد كه در رابطه كامل با هم باشند و در نگارش پروپوزال سعي كنيد كه اين رابطه را به خوبي نمايش دهيد. منظور اين است كه مثلاً اگر هدفي كه مي خواهيد به آن برسيد ، نامناسب بودن عروسك هاي باربي براي تربيت دختران هست ، انتخاب ابژه اي مانند جامعه دختران 15 ساله ساكن منطقه 20 تهران ، نا مناسب و نامربوط به نظر مي رسد. توجه داشته باشيد كه بهترين ابژه را براي رسيدن به هدفتان انتخاب كنيد.

4- در زمينه چگونگي انتخاب روش تحقيق نيز ، وضع به همين ترتيب است. سعي كنيد مناسب ترين ، عملي ترين ، علمي ترين و هم خوان ترين روش را براي پژوهش مورد نظرتان انتخاب كنيد.  

5- پروپوزال را تميز و با بخش بندي مناسب تحويل دهيد. سعي كنيد مرز بين عنوان ها مشخص باشد و مطالب را بر روي 1 روي كاغذA4 تايپ كنيد.

6- حجم پروپوزال ميبايست براي دوره هاي كارشناسي ارشد حداقل 5 صفحه و براي دكتري حداقل 8 صفحه باشد. در اين ميان حداقل يك صفحه به ادبيات تحقيق و حداقل يك صفحه به منابع تحقيق اختصاص دهيد. سعي كنيد از منابع جديد و به روز استفاده نماييد و همه ي منابع پروژه فارسي زبان نباشند. هم چنين توجه بفرماييد فونت استاندارد براي پروپوزالTimes and New Romans با سايز 12 است.

7- از نوشتن موارد اضافه در پروپوزال ، مثل عريضه نويسي براي استاد راهنما و غيره ، جداً خود داري كنيد. از توضيح اضافه هم پرهيز كنيد.

8- در مورد نگارش انگليسي ، حتماً درباره متن پروپوزال با يك مترجم و يا كسي كه انگليسي ادبي را به خوبي مي داند مشورت كنيد. متن پروپوزال مي بايست به لحاظ علمي و ادبي هيچ غلطي نداشته باشد.

9- پروپوزال را جدي بگيريد! سنجش علمي شما در واقع فقط از طريق پروپوزال ميسر است . پس تمام تلاش و دانش خود را براي تنظيم آن به كار بگيريد. 

راهنماي تنظيم و تدوين پيش نويس پايان نامه  (پروپوزال)

تنظيم عنوان : اولين آشنايي با هر تحقيق توسط عنوان آن صورت مي گيرد . داشتن تصور روشني از موضوع مورد تحقيق ، محقق را در ارايه عنواني روشن و يا معني كمك مي نمايد . رعايت نكات زير در تنظيم عنوان طرح ضروري  است :

از نظر جمله بندي و رعايت قواعد دستوري صحيح باشد .

از بكار بردن علائم اختياري و اصطلاحات ناآشنا پرهيز شود .

به سئوالات چه چيز ، چه كساني ، چگونه ، كجا و چه زماني پاسخ دهد .

فاقد كلمات اضافي بوده و به طور روشن و واضح تنظيم شود .

به طور كلي هدف اصلي مطالعه را بيان دارد .

عاري از پيش داوري باشد .

بيان مسئله

از بخشهاي مهم و زير بنايي براي نگارش پيش نويس طرح تحقيقاتي ، بيان مسئله است كه ضمن آشنا نمودن خواننده با موضوع تحقيق در روشن نمودن مراحل بعدي پژوهش مثل اهداف و روش ، تاثير بسيار دارد . در اين بخش محقق اطلاعات زمينه اي و ابعاد مختلف موضوع ، دلايل انتخاب و فوايد ناشي از تحقيق را به روشني توضيح مي دهد تا ايدة تحقيق موجه جلوه كند و ضرورت انجام آن احساس شود و اهميت آن آشكار گردد . بيان مسئله همچنين در ارائه طرح به مسئولين و سازمانهاي تامين كننده بودجه و توجيه آنان كاربرد دارد .

در نگارش اين مبحث بايد ابتدا به ارائه موضوعات كلي پرداخت ، سپس طي يك روند منطقي موضوع مورد نظر را به طور اختصاصي شرح داد . به عنوان مثال اگر موضوع مورد بررسي تاثير نوعي وسيله پيشگيري از بارداري است ، بهتر است اول اشاره اي مختصر به مشكلات ازدياد جمعيت نمود . سپس راههاي كنترل جمعيت و راههاي پيشگيري از بارداري و در نهايت به طور اختصاصي به روش مورد نظر پرداخت . توجه به نكات زير در تدوين بيان مساله ضروري است :

تعريف مساله ( توضيح بنيادي موضوع ، تبيين ابعاد و وسعت آن )

اهميت مساله ( با تاكيد بر منابع علمي و اطلاعات جديد )

راه حلهاي موجود ( با تاكيد بر منابع علمي و اطلاعات جديد )

لزوم اجراي پژوهش ( مثل عوارض ناشي از تداوم مشكل )

اشاره به آنچه مي خواهد انجام شود همراه با اشاره اي كلي به اهداف و جمعيت مورد مطالعه .

بررسي متون

چرا بررسي متون هنگام تهيه طرح پژوهشي حائز اهميت است ؟

از دوباره كاري جلوگيري مي كند .

به يافتن آنچه ديگران درباره موضوع شما دريافته و گزارش نموده اند كمك مي كند . اين امر ممكن است به اصلاح بيان مسئله بينجامد .

زمينه آشنايي با انواع مختلف روش كار كه امكان استفاده از آن در مطالعه شما وجود دارد را فراهم مي نمايد .

دلايلي براي ديگران تامين مي كند تا از پژوهش پيشنهادي شما پشتيباني كنند .

منابع گوناگون كسب اطلاعات كدامند ؟

افراد ، گروهها و موسسات

اطلاعات منتشر شده (كتب ، مقالات ، اندكس و چكيده ها )

اطلاعات منتشر نشده ( ساير طرح هاي تحقيقاتي در همين زمينه  ، گزارشات ، نوشته جات )

مواد سمعي بصري و اطلاعات كامپيوتري

اين منابع گوناگون را كجا مي توان يافت ؟

منابع گوناگون اطلاعاتي را مي توان در سطوح مختلف سيستم اجرايي در سطح ملي و بين المللي مورد توجه و مرور قرار داد .

براي دستيابي به هر منبع و گرفتن اطلاعات به روش كارآمدتر ، لازم است استراتژي مناسبي داشته باشيد . اين استراتژي مي تواند بر حسب محل كار و موضوع تحت مطالعه متفاوت باشد اما كلاً ممكن است شامل گامهاي زير باشد :

شناسايي يك شخص كليدي ( محقق و يا سياست گذار ) ، مطلع نسبت به موضوع ، و خواستن از وي تا ماخذ و يا نام افراد ديگري را كه مي توانند اطلاعات بيشتري به شما بدهند در اختيارتان بگذارد .

بررسي ليست سخنرانان يك كنفرانس راجع به موضوع مورد نظر و مشخص كردن افراد صاحب نظر .

ملاحظه ليست ماخذ يا عناوين مناسب در مقالات و كتب كليدي مربوط به موضوع ، براي تعيين منابع .

ملاحظه ماخذ در نمايه نامه ها ، اندكس ها ( مثل Index Medicus)  و چكيده نامه ها ( Excerpta Medica)

تماس با كتابداران در دانشگاهها ، انستيتوهاي تحقيقاتي ، وزارت بهداشت و روزنامه ها و تقاضاي ماخذ مناسب .

تقاضاي بررسي كامپيوتري متون ( مثلاً مدلاين و يا EMBASE)  . بعضي از كتابخانه ها و آژانس ها در صورت درخواست تلفني يا كتبي ، شما را در زمينه بررسي متون ياري خواهند كرد . اين درخواست بايد بسيار اختصاصي باشد ، در غير اين صورت ممكن است ليستي بلند از ماخذيكه بسياري از آنها به سوژه شما مرتبط نيست دريافت داريد . در صورتيكه درخواست بررسي متون از طريق كامپيوتر مي نمائيد . بهتر است كلمات كليدي مناسبي كه مي توانند دريافتن مقالات مرتبط بكار گرفته شوند را پيشنهاد كنيد ( پيشنهاد مي شود از كتاب Mesh براي اينكار استفاده شود .)

با ماخذ يافت شده چه بايد كرد ؟

ابتدا بايد مرور و يا خوانده شوند .

سپس خلاصه اي از اطلاعات مهم ماخذ را بايستي روي كارتهاي اندكس و يا كامپيوتر وارد كرد .

اين اطلاعات مي تواند بعداً به گونه اي طبقه بندي گردد كه به آساني قابل بازيابي باشد .

و بالاخره بايستي از آنها خلاصه اي به رشته تحرير در آورد .

اطلاعات ثبت شده روي كارت اندكس بايد به نحوي باشد كه كليه داده هاي لازم را براي تهيه گزارش به سادگي در اختيارتان قرار دهد .

براي مقاله : اطلاعات مربوطه بايستي به طريق زير تنظيم گردد :

نويسنده يا نويسندگان ( اول نام فاميل ) ،عنوان مقاله ، نام مجله ،سال انتشار  ، شماره مجله ، شماره صفحات

مثال

براي كتاب ، اطلاعات مربوط بايستي به صورت زير تنظيم گردد :

مولف يا مولفين ( اول نام فاميل ) ، عنوان كتاب ، مرتبه ويرايش ، محل انتشار  ، ناشر  ، تعداد صفحات كتاب .

مثال :

براي رفرانس دادن به فصلي از يك كتاب : نام نويسنده فصل مربوطه ( اول نام فاميل ) ، عنوان فصل در : ويراستاران كتاب ( اول نام فاميل ) ، عنوان كتاب ، محل انتشار و ناشر و سال ، شماره صفحات فصل كتاب

مثال :

اطلاعاتي را كه بر اساس دستور العمل فوق ثبت شد ، مي توان به آساني در تهيه ليست ماخذ در طرح پيشنهادي بكار گرفت .

كارت اندكس بايستي حاوي چند مشخصه و اطلاعاتي به قرار زير باشد :

واژه هاي كليدي

خلاصه اي از محتواي كتاب يا مقاله با تاكيد بر اطلاعات مربوط به مطالعات شما

تجزيه و تحليل مختصري از محتوا  همراه با ابراز نظريه هايي مانند :

مناسب بودن كار

نقاط قوت مطالعه

چگونگي استفاده از اين اطلاعات در تحقيق شما

چگونه مرور بر متون را مي نويسيد ؟

گامهاي چندي در تهيه مرور بر اطلاعات موجود بايستي برداشته شود براي اين كار :

• نخست كارتهاي اندكس خود را در گروههاي مناسب بر حسب جنبه هاي خاص مساله تنظيم كنيد .
• سپس نسبت به ترتيبي كه مي خواهيد اين جنبه ها را مورد بحث قرار دهيد تصميم گيري نمائيد .

اگر دريافتيد كه هنوز مقاله يا اطلاعات درباره بعضي جنبه هاي مهم را نيافته ايد  ، تلاش دوباره اي را در اين مورد آغاز كنيد .

• بالاخره بحث مناسبي را در حدود يك تا دو صفحه با استفاده از تمام ماخذ مربوطه به رشته تحرير در آوريد .

توصيه مي شود كه در متن از شماره هاي پشت سر هم براي ارجاع به ماخذ استفاده كنيد . سپس ماخذ خود را به همان ترتيب و با استفاده از نمونه اي كه در بخش كارت اندكس ارائه شده تنظيم نمائيد اين ليست را به صورت پيوست به طرح پژوهشي خود اضافه نمائيد و يا ممكن است در داخل گزارش ، به عوض شماره ، از نام فاميل نويسنده ، سال انتشار و صفحاتي كه اطلاعات از آن بدست آمده استفاده گردد . اين اطلاعات در داخل پرانتز قرار گرفته و در انتهاي طرح تحقيقاتي بر حسب حروف الفبا مرتب مي گردند .

تورش در بررسي متون

تورش در متون يا در مرور بر متون مي تواند به صورت اخلال در اطلاعات مرجود تلقي شود به طوريكه نظريات با استنتاج هايي را منعكس كند كه نماينده وضعيت واقعي نباشد .

آگاهي نسبت به انواع مختلف تورش مفيد خواهد بود . اين امر به شما كمك مي كند كه به متون موجود با ديد انتقادي بنگريد . هر گاه نسبت به بعضي ماخذ ملاحظاتي داريد با نظرات متناقضي را مي يابيد اينها را صريح و منتقدانه مورد بحث قرار دهيد  . چنين نگرش منتقدانه اي مي تواند در اجتناب از تورش در مطالعه خودتان به شما كمك كند . انواع رايج تورش شامل موارد زير است :

استفاده از مغلطه به جاي استدلال براي متقاعد ساختن خواننده و بنابراين گمراه ساختن وي .

كوچك شمردن اختلاف نظر ها و نتايج متفاوت

محدود ساختن ماخذ تنها به آنهاييكه نقطه نظر نويسنده را تائيد مي كنند .

گزارش موارد اختلاف كم اهميت بين گروههاي مورد و شاهد به صورت با اهميت

كسب نتايج دور از دسترس از نتايج مقدماتي يا سست و يا تعميم هاي همگاني از موارد محدود .

ملاحظات اخلاقي

تورشهايي كه در بالا بدان اشاره رفت امانتداري علمي محقق مسئول را به زير سئوال مي برد . علاوه بر آن ، بي دقتي در ارائه و تفسير داده ها ممكن است خواننده اي را كه مي خواهد از نتايج استفاده كند ، در مسيري غلط قرار دهد . چنين امري مي تواند عواقب جدي از نظر زمان و بودجه ايكه صرف تحقيق در سيستمهاي بهداشتي شده به همراه داشته و ممكن است منجر به تصميمات غلطي گردد كه سلامت انسانها را به خطر اندازد . اقدام غير اخلاقي ديگر مي باشد ، بكارگيري نتايج تحقيقات ديگران بدون اشاره به آنها در ليست ماخذ خود لذا در تهيه طرح تحقيقاتي و يا در تهيه گزارش تحقيق بايد همواره ماخذ را به صورت دقيق ارائه نمود .

اهداف و فرضيات

يكي از اساسي ترين قسمتهاي هر طرح پيشنهادي اهداف آن است ، اهداف خلاصه آن چيزي است كه با اجراي مطالعه بايد به آن رسيد . اهداف بايستي رابطه نزديكي با بيان

مسئله داشته باشند تنظم آنها در طرح پيشنهادي در قالب اهداف كلي ( اصلي ) و اهداف اختصاصي ( ويژه – جزئي ) صورت مي گيرد .

هدف كلي ( General Objective) : آنچه را كه مطالعه به طور كلي بدان دست خواهد يافت را هدف كلي است .

اهداف اختصاصي ( Specific Ob) : اهداف اختصاصي اجزاي مختلف هدف كلي هستند كه پيدا كردن پاسخ براي آنها جهت رسيدن به هدف كلي ضروري است . با تعيين اهداف اختصاصي چهارچوب مطالعه مشخص شده و از گردآوري اطلاعات غير ضروري جلوگيري مي شود .

هدف اختصاصي محقق را در مشخص كردن متغيرها ، نوع مطالعه ، روش كار ، نحوه گرد آوري اطلاعات ، طرح جداول و غيره ، هدايت مي كند .

- توجه به نكات زير در بيان اهداف ضروري است :

- با توالي منطقي ، جنبه هاي گوناگون مسئله را بپوشاند .

- با توجه به شرايط و امكانات ، واقع بينانه باشد .

- به صورت قابل اندازه گيري با افعال عملي كه براي سنجش از توانايي كافي برخوردار باشند ، بيان گردد . ( از ميان افعال عملي مي توان به تعيين كردن ، مقايسه كردن ، محاسبه كردن و .. ) اشاره كرد .

مثلاً در مطالعه توصيفي تحت عنوان بررسي ميزان مرگ و مير داخل بيمارستاني ناشي از جراحي قلب در بيمارستان دكتر شريعتي در سال 1377 : اهداف به صورت زير نوشته مي شوند :

هدف كلي تعيين ميزان مرگ و مير داخل بيمارستاني ناشي از جراحي قلب در بيمارستان دكتر شريعتي در سال 1377 .

اهداف اختصاصي

تعيين توزيع جنسي مرگ و مير ناشي از جراحي قلب در بيمارستان دكتر شريعتي در سال 1377

تعيين توزيع سني مرگ و مير ناشي از جراحي قلب در بيمارستان دكتر شريعتي در سال 1377

تعيين درصد مرگ و مير بر حسب نوع جراحي ناشي از جراحي قلب در بيمارستان دكتر شريعتي در سال 1377

تعيين علل مرگ و مير ناشي از جراحي قلب ناشي از جراحي قلب در بيمارستان دكتر شريعتي در سال 1377

فرضيه : اگر بر اساس تجربيات قبلي نسبت به مسئله مورد مطالعه توجيهي وجود دارد يا عواملي را مي شود پيش بيني كرد كه قابل آزمون باشند ، سئوال  تحقيق به شكل فرضيه تنظيم مي گردد ( بر حسب نوع مطالعه )

فرضيه پيش گويي رابطه يك يا چند عامل يا مسئله مورد مطالعه مي باشد كه قابل آزمون آماري است . در اين قسمت فرضيات را مي توان به صورت فرضيه صفر ( H₀) و يا فرضيه تحقيق ( H_1  ‌‌) بيان كرد .

بعنوان مثال در مطالعه اي تحت عنوان مقايسه كارائي دو داروي A, B در درمان بيمار X مي توان فرضيه ( H₀) را به صورت:

كارايي دو داروي  B,A  در درمان بيمار X تفاوتي ندارند .

و يا فرضيه ( H_1  ‌‌) را به صورت :

كارايي دو داروي B,A در درمان بيمار X تفاوتي دارند . و يا كارايي داروي A در درمان بيمار X بيشتر از داروي B است نوشت

روش شناسي

تا اين مرحله ، موضوع تحقيق را انتخاب نموده ، اهميت مسئله مورد تحقيق را به همراه مروري بر مطالعات انجام شده مطرح و اهدافي براي پروژه تنظيم كرده ايد . حال در اين مرحله بايستي راه رسيدن به اهداف مورد نظر مشخص گردد . اين بخش به متغيرها ، نوع مطالعه ، جمعيت مورد مطالعه ، روش جمع آوري داده ها ، روش اجراي طرح ، روش تجزيه و تحليل داده ها و مشكلات و محدوديتهاي مطالعه مي پردازد .

متغيرها : متغير عبارت است از صفت يا مشخصه قابل اندازه گيري يك فرد يا پديده كه مي تواند مقادير مختلف داشته باشد و از فردي به فرد ديگر تغيير كند . به بيان ديگر متغير به خصوصياتي از افراد مورد مطالعه كه  اندازه گيري مي شوند يا مورد پرس و جو قرار مي گيرند اطلاق مي شود . همانگونه كه در بحث اهداف ذكر گرديد متغيرها عمدتاً بر اساس اهداف ويژه تعيين مي شوند و براي ثبت هر يك از آنها بايد دليل و هدفي وجود داشته باشد . و تعريف ، مقياس ، نقش و واحد آنها ذكر شود .

تعريف عملي : متغيرهاي طرح بايد تعريف دقيق و مشخصي داشته باشند . گاهي اوقات تعريف يك متغير نسبتاً مشخص است و نياز به تعريف بيشتري ندارد  ، به عنوان مثال براي متغير قد لازم نيست حتماً تعريفي مانند فاصله كف پا تا فرق سر بر حسب سانتي متر  را ارائه دهيم ( هر چند ذكر مواردي كه هنگام اندازه گيري آن در نظر مي گيريم مانند بدون كفش بودن ، وضعيت ايستادن و .. لازم و ضروري است ) . ولي گاهي اوقات تعاريف متعددي براي يك متغير مي توان در نظر گرفت كه در اين موارد بايد حتماً تعريف خود را ارائه دهيم . به عنوان مثال اگر محققي در نظر داشته باشد شيوع چاقي را در يك اجتماع خاص در نظر بگيرد . بايد حتماً تعريف دقيقي از چاقي ارائه كند . مثلاً BMI بالاي 25 را به  عنوان چاقي در نظر بگيرد . در غير اين صورت يك محقق ممكن است با يك تعريف خاص شيوع چاقي را در يك اجتماع 12 % و محقق ديگر يا تعريف ديگري اين عدد را در همان اجتماع 300 % به دست آورد .

مقياس : متغيرها از ل