اختلال مصرف مواد بيماري است كه همه افراد فقير و غني، پير و جوان، و... مي توانند به آن مبتلا گردند و دليل اصلي آن شايد وابسته به ويژگي هاي ژنتيكي و زيست شناختي است.

محيط، ويژگي هاي روان شناختي، ميزان استرس، يادگيري از اطرافيان، كمبود مهارت هاي اجتماعي در وابستگي هاي بيمارگون به مواد و الكل نقش اساسي دارند.

پژوهشگران دريافته اند مصرف طولاني مدت انواع مواد باعث تغييرات بسيار مهمي در ساختار مغز خواهدشد كه متاسفانه حتي بعد از بهبودي نيز باقي خواهدماند. رسانه ها اغلب، افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد را به عنوان افراد بيكار، مجرم، بي خانمان، و... معرفي مي كنند. اما بيماري اعتياد حتي در افراد شاغل، تحصيل كرده، نوجوانان و... وجود دارد و اين افراد در كار خانواده زندگي مي كنند و حتي گاهي خانواده آنها در جريان اين وابستگي نمي باشد. اما در طول زمان بيماري نمود بيشتري پيدا خواهدكرد و بدون دريافت كمك مشكلات  جدي تري مي شود. پس شناخت هرچه زودتر قبل از آغاز مشكلات جدي تر، احتمال بهبود را بيشتر خواهدكرد.

 

اما علائم اختلالات مصرف مواد چيست؟

يكي از مهم ترين نشانه هاي اعتياد عواقب منفي و جدي آن مي باشد. افراد يا موقعيت هاي ديگر را مقصر دانسته و معتقد است علائم و مشكلات ظاهر شده در نتيجه مصرف خودش نمي باشد (مثلا چون مادرم فوت كرده به سمت مواد رفتم. چون پليس با من لج بود جريمه ام كرد، نه اين كه من مصرف الكل داشته باشم).

پس افراد درگير اعتياد اغلب بيماري خود را انكار مي كنند و يا شايد بر اين باورند كه همه افراد مصرف مي كنند.

در مرحله بعد از انكار، فرد به مرور زمان به ميزان بيشتري از مواد يا الكل نياز دارد كه به اين مرحله تحمل مي گويند.

و سپس شخص نياز قوي براي مصرف الكل يا مواد احساس مي كند و در اين مرحله عواقب آن را مي شناسد ولي اگر مصرف نكند از نظر ذهني دچار مشكل شده، پرخاشگر و تحريك پذير مي شود كه به اين مرحله ولع مي گوييم (ولع از مهم ترين علائم اعتياد مي باشد).

در مرحله بعد فرد كنترل خودش را از دست داده و بسيار بيشتر از قبل و بعضا بدون برنامه ريزي قبلي مصرف مي كند و شايد در اين مرحله مهم ترين اتفاق اين باشد كه فرد قصد كاهش الكل و مواد را پيدا مي كند اما اصلا موفق نمي شود.

سپس  مرحله سخت اين وابستگي از راه مي رسد، يعني به محض اين كه مصرف مواد يا الكل را قطع مي كند علائم محروميت جسمي را به شدت تجربه مي كند. اين علائم در افراد متفاوت كاملا فر دارد، اما اغلب شامل: تهوع، عرق كردن زياد، اضطراب و استرس فراوان، خشم و پرخاشگري مي باشد. به محض ظهور اين علائم فرد از طريق مصرف بيشتر همان ماده يا گاهي مواد ديگر تسكين پيدا مي كند (معمولا مواد ديگر، قوي تر از مواد قبل مي باشند).

آيا اين وابستگي درمان دارد؟

سوال مهمي كه در اين مرحله به ذهن مي رسد شايد اين باشد كه بيماري با اين وابستگي شديد درماني دارد؟

بله مي توان گفت: اختلال مصرف مواد و الكل يك بيماري مزمن پيش رونده اما قابل بهبودي مي باشد. هدف كمك كننده به فرد داراي اعتياد مثل اعتياد به مواد، الكل اين مي باشد كه او بتواند مصرف الكل و مواد را ترك كرده و پاك بماند. بهبودي يك شبهه اتفاق نمي افتد و يك جريان طولاني مدت مي باشد.

 

(البته هم اكنون در شبكه هاي ماهواره اي شاهد تبليغات گسترده و اشتباهي هستيم كه بيان مي كنند درمان اعتياد با مصرف قرص هاي گياهي در طي 3-1 روزه. اين باور كاملا اشتباه را بايد از ذهن بيرون كرد، اعتياد بيماري كاملا قديمي مي باشد يعني فرد معتاد طي يك فرآيندي كه از سال ها قبل از مصرف مواد شروع شده زمينه ذهني اين اختلال را دارد و فقط مصرف مواد و الكل نمود بيروني اختلالات دروني و كمبودهاي مهارت هاي اجتماعي مي باشد).

فردي كه داراي رفتارهاي اعتياد است حتما بايد با تيم درماني شامل: پزشك، روان شناس، مددكار، پرستار و.. هم سو شود. تحت حمايت خانواده قرار گيرد. بيماري اش را بپذيرد و كم كم قدم در مراحل بهبودي بگذارد).

هر فرد كه وارد فرآيند درمان مي شود ابتدا مورد ارزيابي دقيق قرار گرفته و بسته به نوع خانواده، انواع مقدار و مدت زمان مصرف، باورهاي فرد در مورد اعتياد مصرف خودش، اثرات ايجاد شده در فرد، سابقه و مشكلات خانوادگي ايجاد شده. موقعيت فعلي و نيازهاي شغلي، مشكلات فردي ايجاد شده تجارب قبلي درمان يا سابقه هاي ترك و... بررسي شده و سپس از درمان هاي كاملا متنوع، درمان مناسب او انتخاب شده مشاور با خانواده و فرد معتاد جلساتي برگزار مي كند و سپس برنامه درماني فردي مناسب را طراحي كرده، مشكلات، اهداف درمان، راه هاي رسيدن به بهبودي را با كمك بيمار طي مي نمايد.

برنامه هاي درماني اعتياد چگونه اند؟

براي درمان اعتياد راه هاي بي شماري وجود دارد اما مهم ترين آنها عبارتند از:

1- درمان بستري: درمان بستري خدمات سم زدايي و بازتواني ارائه مي دهند كه البته خيلي رايج نيست.

2- برنامه هاي اقامتي: اين نوع فعاليت ها محيط سالم براي زندگي فرد فراهم مي كنند و فرد در اين برنامه مهارت هاي كاريابي و حتي آموزش شغلي دريافت مي كند.

3- مركز اقامتي روزانه: در اين برنامه فرد به مدت 8- 4 ساعت در طول روز در برنامه هاي درماني حضور مي يابد و در نهايت كنار خانواده اش بر مي گردد. براي افرادي كه تحت حمايت خانواده هستند اين بهترين نوع درمان مي باشد. 

4- مراكز درماني سرپايي: اين درمان در كلينيك هاي بهداشت رواني بيمارستان ها و مراكز درمان سرپايي بهزيستي اجرا يم شود.

مراجعان در طي اين نوع درمان سر كار مي روند و نياز به حضور روزانه درمان ندارند.

در اين مراكز جلسات آموزش گروهي و خانواده درماني جهت بيماران و خانواده هايشان به طور منظمي برگزار مي شود.

 

5- كلينيك هاي متادون درماني: كه در اين كلينيك ها درمان سرپايي با كمك دارو براي افراد وابسته به مواد افيوني مثل (هروئين، ترياك، كديين)  ارائه مي گردد و داروهايي مثل متادون، به ويژه نورفين، با دقت و تحت نظارت پزشك متخصص براي فرد بيمار تجويز مي گردد تا بيمار بدون علائم جدي ترك همراه با مشاوره روزانه بتواند با آراش روند بهبود را طي نمايد.

اما در كنار درمان هاي بيان شده مهم ترين بخش درمان مشاوره فردي مي باشد كه با كمك مشاوره متخصص براي قطع مصرف مواد و الكل استفاده مي شود.

مشاور به فرد كمك مي نمايد مشكل را درك كند. انگيزه ترك پيدا كند، به تدريج رفتارهايش را تغيير دهد، ارتباطات خودش را بهبود بخشد، روش هاي بهتري براي زندگي پيدا كند. تمام مهارت هاي اجتماعي (كنترل خشم، كنترل استرس، مديريت برنامه ريزي، افزايش اعتماد به نفس رفتار جراتمند و...) را بياموزد و در نهايت از معنويت براي بهبود نهايي فرد استفاده مي شود.

ذكر اين نكته ضروري است كه فرد داراي اختلالات مصرف مواد و الكل نيازمند تغييرات اساسي در مهارت هاي اجتماعي و حمايت خانواده و جامعه مي باشد. مصرف مواد بر تمام ابعاد زندگي فرد اثر مي گذارد درمان اعتياد چيزي بيش از قطع مصرف مواد مي باشد. زمان زيادي طول مي كشد بيماري اعتياد خود را نشان دهد. بيماري اعتياد مزمن و عودكننده است. پس بياييم با كمك همديگر و با يادگيري مهارت هاي اجتماعي قبل از ديگري شدن در بيماري اعتياد از بروز آن پيشگيري كنيم و چنانچه درگير آن هستيم بدون ترس از قضاوت مشاوران، از كلينيك هاي تخصصي كمك بگيريم.

اعتياد بيماري عودكننده مي باشد و براي مداواي آن نياز به زمان و مصرف انرژي زيادي خواهيم داشت.

اما اگر بتوانيم به كودكان خود از همان سنين كم مهارت هاي اجتماعي مناسب را بياموزيم شايد در آينده كمتر شاهد بيماري اعتياد باشيم.

باور غلط: اعتياد براي من اتفاق نخواهدافتاد.

باور درست: اعتياد در كمين ماست با يادگيري مهارت هاي اجتماعي از متخصصين خود و خانواده هايمان را ايمن كنيم.

اميد است با خواندن مطالب هرچند كوتاه در مورد اعتياد و راه هاي درمان آن بتوانيم به سوي جامعه اي سالم برداريم و بدانيم اعتياد اثر غيرقابل جبران بر فرزندان خواهدداشت.